---

                                                                                                          

Bóle pleców są z reguły wypadkową kliku przyczyn. Wśród najpowszechniejszych wymienia się:

• brak aktywności fizycznej
• siedzący tryb życia
• nieprawidłową postawę podczas wykonywania codziennych obowiązków

Osłabione mięśnie grzbietu łatwo padają ofiarą wzmożonego napięcia i nieprawidłowych obciążeń towarzyszących np. pracy przy komputerze czy długotrwałej jeździe samochodem. Stąd już tylko krok do uporczywego bólu w okolicy szyi, ramion, klatki piersiowej i krzyża. Szczególnie podatne na dolegliwości kręgosłupa są dzieci w okresie intensywnego wzrostu, osoby otyłe, wykonujące pracę wymagającą długotrwałego zachowania pozycji siedzącej lub stojącej, kobiety w ciąży, a także osoby będące pod wpływem przewlekłego stresu.

Najdelikatniejszym i zarazem najbardziej narażonym na urazy odcinkiem kręgosłupa jest odcinek szyjny. To miejsce jest źródłem uporczywych dolegliwości, takich jak: bóle i zawroty głowy, szumy uszne, mdłości czy zaburzenia widzenia, które wynikają z nadmiernego ucisku na przechodzące przez otwory w wyrostkach bocznych kręgów tętnice szyjne, doprowadzające krew do mózgu.

O tym, że człowiek został stworzony do ciągłego ruchu, a nie do siedzenia, najczęściej przypomina silny ból w odcinku lędźwiowym i krzyżowym. To część kręgosłupa, która podlega największym obciążeniom, najczęściej związanym z długotrwałym zachowaniem pozycji siedzącej podczas pracy, nauki czy prowadzenia samochodu, a w przypadku najmłodszych pacjentów – noszeniem ciężkiego tornistra czy plecaka.

Utrwalona nieprawidłowa postawa ciała najczęściej objawia się dolegliwościami w odcinku piersiowym, którego dobra kondycja warunkuje właściwą pracę narządów wewnętrznych i układu krążeniowo-oddechowego. Trwałe zniekształcenie tego odcinka objawia się nie tylko uporczywym bólem, ale i upośledzeniem pracy narządów wewnętrznych, w tym m.in. zmniejszeniem pojemności płuc.

Ból ostatniego odcinka kręgosłupa, czyli kręgów guzicznych (ogonowych), to zwykle wynik urazu spowodowanego np. upadkiem.


Dyskopatia to najczęściej występująca przyczyna dolegliwości bólowych pleców. Zwyrodnienie dotyka nie samych kręgów, a łączących je krążków międzykręgowych. Krążek międzykręgowy (dysk) jest zbudowany z jądra miażdżystego, otoczonego przez tzw. pierścień włóknisty, złożony z włókien kolagenowych. Czasem – z racji wieku lub pod wpływem przeciążeń, jakim poddawany jest kręgosłup - dochodzi do przemieszczenia lub zwyrodnienia jądra miażdżystego, które – uciskając na pierścień - powoduje uporczywe dolegliwości bólowe, zaburzenia czucia, niedowłady, a nawet zanik mięśni. U niektórych pacjentów objawy ustępują samoistnie. Niestety, wiele przypadków dyskopatii wymaga rehabilitacji, a nawet leczenia operacyjnego.


Częstą dolegliwością, z reguły towarzyszącą dyskopatii i dającą podobne dolegliwości, jest tzw. kręgozmyk, czyli przesunięcie się kręgów względem siebie. Przesunięcie to powstaje pod wpływem długotrwałego utrzymywania nieprawidłowej postawy, urazów, predyspozycji genetycznych, a nawet - wykonywania gwałtownych ruchów. Kręgozmyk najczęściej dotyczy odcinka lędźwiowego; z reguły wymaga rehabilitacji.

Bóle odcinka lędźwiowego kręgosłupa (bóle krzyża) występują u prawie każdej dorosłej osoby naszej cywilizacji. Nie zawsze muszą być one spowodowane poważną chorobą. Najczęściej ich przyczyną jest niewydolność mięśni brzucha i niewydolność mięśniowo-wiązadłowa okolic kręgosłupa.


Są zespołem objawów o różnej przyczynie, towarzyszyć mogą też wielu chorobom nie związanym bezpośrednio z kręgosłupem. Często choroby stawu biodrowego, układu moczowego, narządu rodnego i innych narządów jamy brzusznej manifestują się bólami okolicy lędźwiowej.

Czynniki usposabiające do występowania bólów krzyża:

• nadmierne i długotrwałe przeciążenie kręgosłupa wynikające z nadwagi,
• nieprawidłowej pozycji przy siedzeniu lub leżeniu, długotrwałej jeździe samochodem
• nieprawidłowe podnoszenie przedmiotów,
• „fotelowy” tryb życia (bierność ruchowa),
• starzenie się organizmu („zużycie tkankowe”),
• urazy okolicy lędźwiowej.

Leczenie i profilaktyka bólów krzyża
Skuteczność leczenia bólów krzyża zależy od precyzyjnej diagnozy, polegającej na stwierdzeniu, która struktura wywołuje ból, jak również na właściwym rozpoznaniu rodzaju zaburzenia. Leczenie bólów kręgosłupa jest trudne i musi być kompleksowe.
Kompleksowość postępowania leczniczego wynika z istoty choroby i powikłań, jakie jej towarzyszą. Zdecydowana większość przypadków dolegliwości bólowych kręgosłupa kwalifikuje się do właściwego postępowania zachowawczego.

Leczenie zachowawcze polega na:

• właściwym ułożeniu spoczynkowym,
• stosowaniu leków przeciwzapalnych (zwykle niesteroidowych) i przeciwbólowych, leków rozluźniających układ mięśniowy (np. Mydocalm®), czasami preparatów uspokajających,
• po wyciszeniu ostrych objawów bólowych, stosowanie fizykoterapii (z użyciem urządzeń dostarczających energii cieplnej, prądów interferencyjnych, pola magnetycznego, ultradźwięków i in.),
• stosowaniu właściwej kinezyterapii, czyli ćwiczeń leczniczych,
• nauce ćwiczeń,
• nauce poprawnego wykonywania czynności dnia codziennego zarówno w pracy, jak i w domu.

Leczenie ruchem, czyli kinezyterapia jest istotną składową leczenia i profilaktyki bólów krzyża
Jednym z elementów prawidłowej kinezyterapii jest dobór właściwych pozycji wyjściowych ćwiczeń. Ogólnie zabiegi ruchowe realizowane są z pozycji odpowiedniego leżenia na plecach, leżenia na boku lub klęku podpartego. Pozycje te zilustrowane są na przykładowych schematach ćwiczeń.
Wykonywane ćwiczenia nie mogą wywoływać bólu, a ich intensywność powinna być dostosowana do wydolności ćwiczącego. Ćwiczymy mięśnie proste i skośne brzucha, odwodziciele uda, prostowniki grzbietu, pamiętając o rozciąganiu. Ćwiczenia te należy wykonywać spokojnie w równym tempie, zachowując rytmiczny, równomierny oddech. Czas wykonywania ćwiczeń wynosi około 20 minut. Dążymy do tego, by każde ćwiczenia powtarzać 10 razy. Pomieszczenie, w którym wykonujemy ćwiczenie powinno być czyste (bez kurzu), wywietrzone (latem, przy otwartym oknie). Ćwiczenia wykonywane są na materacu, z dala od mebli i sprzętu domowego. Uzupełnieniem powyższych ćwiczeń powino być pływanie co najmniej raz w tygodniu na basenie. Najlepszym sposobem pływania jest styl grzbietowy.

Profilaktyka dolegliwości bólowych i dysfunkcji kręgosłupa
Należy zwracać uwagę na utrzymanie prawidłowej postawy w czasie pracy i wypoczynku. Jednym z istotnych działań jest kontrolowanie postawy oraz ułożenia kręgosłupa w czasie ruchów w sposób pozwalający mu na omijanie dyskomfortu spowodowanego bólem i wykonywanie ruchów w maksymalnie prawidłowym zakresie.
Gimnastykę leczniczą i profilaktyczną powinno się wzbogacać ćwiczeniami wykonywanymi w każdych warunkach, nawet w biurze, podczas pracy.

Najprostsze elementy takiej gimnastyki to:

• przeciąganie się,
• nadmierny wyprost pleców realizowany co kilka godzin w czasie pracy (np. założenie obu rąk na kark i wykonywanie przeprostu kręgosłupa piersiowego poprzez wciąganie łopatek),
• napinanie mięśni brzucha (nawet w pozycji siedzącej),
• wykonywanie ruchów kolistych tułowiem,
• unoszenie obu rąk do góry, wykonanie kilku przysiadów z zachowaniem właściwych krzywizn kręgosłupa,
• stawanie przy ścianie tyłem, przylegając do niej piętami, pośladkami, plecami i głową.  
• Doświadczenia własne oraz obserwacje wielu autorów wykazują, że pozycje niebezpieczne dla kręgosłupa to ruchy zgięcia i wyprostu połączone z rotacjami tułowia. Aby ograniczyć wystąpienie dolegliwości bólowych, należy zredukować do minimum aktywność ruchową wymagającą takich ruchów. Wszystkim ruchom powinno towarzyszyć utrzymywanie możliwie poprawnych krzywizn kręgosłupa.

Obliczono, że człowiek w czasie czuwania i pracy wykonuje około 600 ruchów szyją na godzinę, utrzymując przy tym ważącą około 3 kg głowę. Zarówno szyja, jak i podobnie obciążane na co dzień stawy pasa barkowego, narażone są często na przeciążenia i urazy. Delikatna, wielosegmentarna budowa kostno-stawowa szyjnej części kręgosłupa, w której mieści się rdzeń kręgowy, korzenie nerwów rdzeniowych oraz doprowadzające krew do mózgu tętnice kręgowe, przesądza o tym, że w przebiegu chorób kręgosłupa może dojść nie tylko do uporczywych bólów, ale także do poważnych powikłań w zakresie układu nerwowego, tj. uszkodzenia rdzenia kręgowego i jego korzeni nerwowych oraz naczyniowych zaburzeń funkcji mózgu lub ucha wewnętrznego.

Szyjny odcinek kręgosłupa może być dotknięty zaburzeniami rozwojowymi, chorobami zapalnymi (np. reumatoidalne zapalenie stawów), metabolicznymi (osteoporoza i inne). Funkcja podporowa kręgosłupa ulega dekompensacji po urazach i przeciążeniach w wypadkach samochodowych, w pracy i w sporcie wyczynowym, ale także w zbyt biernym trybie życia rozleniwiającym układ mięśniowy kręgosłupa.

Najczęstszym czynnikiem osłabiającym kręgosłup jest proces zwyrodnienia. Upośledza on stabilność międzysegmentarną kręgosłupa i sprzyja powstawaniu przepuklin krążków międzykręgowych (dyskowych), miejscowej reakcji zapalnej i wyrośli kostnych. W tej fazie procesu zwyrodnieniowego mogą wystąpić bóle szyi, bóle szyjno-potyliczne lub szyjno-barkowe, rwa ramieniowa, tj. bóle promieniujące wzdłuż kończyny górnej do palców. Poniższe wskazówki dotyczą tej najczęstszej przyczyny bólów, jaką jest choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa, dyskopatie. Ryzykownym byłoby podejmowanie jakichkolwiek zabiegów na szyjnym odcinku kręgosłupa bez uprzedniego potwierdzenia, że właśnie z tą chorobą mamy do czynienia. Wymaga to badania lekarskiego i badań dodatkowych, aby wyeliminować inne przyczyny bólów oraz aby się upewnić, czy bólom nie towarzyszą powikłania neurologiczne (zawroty głowy, zaburzenia równowagi, niedowłady, nerwobóle, zaburzenia czucia i inne). Jeżeli takie powikłania wystąpiły, należy postępować ściśle według wskazówek lekarza neurologa.

W pozostałych przypadkach, kiedy ból szyi jest wyrazem przeciążenia osłabionego procesem zwyrodnieniowym kręgosłupa, możemy przyczynić się do szybszego ustępowania bólu. Należy wówczas ograniczyć obciążenia kręgosłupa i wzmocnić jego układ mięśniowy za pomocą specjalnie dobranych ćwiczeń. Trzeba także zwrócić uwagę na tryb życia i zachowanie się w określonych sytuacjach tak, aby zmniejszyć ryzyko zaostrzeń lub nawrotów bólów szyi. Temu celowi służą poniższe wskazówki. Jeżeli chodzi o ilość sugerowanych ćwiczeń i czas ich wykonywania, to nie należy wskazówek traktować zbyt rygorystycznie z uwagi na różną kondycję fizyczną osób ćwiczących. Wskazane jest łagodne wejście w program ćwiczeń: wykonywania najpierw ćwiczeń w pozycji leżącej i stopniowe rozszerzenia o dalsze ćwiczenia. Gdyby pojawił się lub zaostrzył ból w trakcie ćwiczenia, duszność i ogólne zmęczenie lub zawroty głowy, należy przerwać ćwiczenia i porozumieć się z lekarzem.